Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO) dünya sularında ikisi binlerce yıllık üç yeni gemi batığı bulunduğunu açıkladı. Bilim insanları ve tarihçiler karanlık sulardaki gemi batıklarının sırlarını birer birer ortaya çıkarırken derinlerde daha kaç batık bulunduğu sorusu geçerliliğini koruyor.
UNESCO son olarak Orta Akdeniz’deki “Skerki Bank” isimli resif alanında ikisi milattan önceye, üçüncüsü ise 19 yahut 20’nci yüzyıla ilişkin üç gemi enkazı bulunduğunu duyurdu.
Bilim insanları tarafından gün yüzüne çıkarılan üç yeni enkaz, dünya denizlerinde kaç gemi batı bulunduğu sorusunu da bir defa daha gündeme getirdi.
Küresel Deniz Batıkları Veritabanı’na nazaran, dünya genelinde 250 binden fazla batık gemi olduğu biliniyor. Lakin bunlardan kimileri hâlâ kayıp. Resmî kayıtlara nazaran yalnızca İkinci Dünya Savaşı’nda 15 bin geminin battı. UNESCO tarafından yapılan yeni tahlil, okyanuslarda keşfedilmemiş binlerce gemi enkazı olduğuna işaret etti.
Peki bu gemilerin izini sürmek mümkün mü?
Antikitera adası
İYON DENİZİNDEN ÇIKAN ROMA MİRASI
İnsanlık suyun altındaki gizemleri çözmek için daima yeni buluşlara imza atıyor. Tarihi eski çağlara uzanan batıkların gün yüzüne çıkarılması, geçmişteki yemek alışkanlıklarından, günlük kullanım objelerine kadar büyük bir tarihi mirası keşfetmeyi sağlıyor.
1900’lerin başlarında Yunan sünger avcıları tarafından Antikitera isimli küçük bir adanın yakınlarında bulunan ve eski çağlardan kaldığı bilinen gemi batığı insanlığın derin denizlerde tarihi araştırmalar yapmasını tetikledi.
İyon Denizi’nde yer alan ve çivit mavi deniziyle göz alıcı bir yer olan Antikitera adasının yakınlarında ortaya çıkan batığın MÖ 87 yılında battığı biliniyor.
BBC’nin haberine nazaran, 1900 yılında batık gemiyi 45 metre derinlikte keşfeden sünger avcısı Elias Stadiatis, deniz tabanındaki devasa karartıyı görünce hayatı boyunca unutamayacağı bir görünümle karşı karşıya olduğunu anlamıştı. Stadiatis batığın etrafına saçılmış heykel, mücevher, çömlek, mobilya ve bronz eşyaları görür görmez süratle sudan çıkmış ve teknedekilere her tarafta beden kesimlerinin bulunduğunu söylemişti.
Bunun üzerine Kaptan Dimitrios Kondos’un yaptığı dalışta batık keşfedildi. 2 bin yıldan daha uzun bir mühlet evvel battığı tespit edilen gemi enkazını inceleyen bilim insanları, geminin Roma periyoduna ilişkin bir kargo gemisi olduğunu ve binlerce yıllık bronz heykellere mesken sahipliği yaptığını gördü. Batıktan çıkarılan en enteresan buluntu ise Roma periyodunda kullanılan astronomik pozisyonları hesaplamak için tasarlanan mekanik “Antikitera düzeneği”ydi.
Antikitera’daki kalıntılar, 100 yılı aşkın bir müddet geçmesine karşın halkı büyülemeye devam ediyor.
Kadim bir tarihî mirasa mesken sahipliği yapan İstanbul’da 2004 yılında başlayan Marmaray ve Metro çalışmalarında Yenikapı’da ortaya çıkan Theodosius Limanı büyük bir heyecana neden oldu. İsmini MS 395 yılında ölen Bizans İmparatoru Theodosius’tan alan limandaki hafriyatlarda 37 batık ve sayısız eser çıkarılırken neolitik devir buluntuları ile İstanbul’un tarihi 8 bin 500 yıl öncesine kadar uzandı. Hafriyatlarda bulunan 37 Bizans gemi batığı bilim insanları için adeta tarihi bir hazine sundu. Gemileri 5 ila 11’inci yüzyıllar ortasında tarihlendiren uzmanlar, gemi batıklarının çok düzgün korunmuş olduğunu ve bu antik kentin ticari hayatına kıymetli ışık tutabileceğini söyledi. İki farklı gemi üretimi prosedürünün kullanıldığını belirten arkeologlar, 7’inci yüzyıla gelindiğinde “önce kaplama” prosedüründen “önce iskelet” usulüne geçişin çoktan başlamış olduğunu bu batıklar sayesinde keşfetti.
Arkeologlar, Yenikapı’da ortaya çıkan “Theodosius Limanı” buluntularının antik periyot ticari hayatına ışık tutabileceğini söylüyor. Fotoğraf: AP
DÜNYANIN EN ESKİ TEKNESİ BİR ÇİFTÇİ TARAFINDAN BULUNDU
Dünyanın en eski teknesi ise Hollanda’da bir otoyol inşaatı esnasında tesadüfen ortaya çıktı. 10 bin yıl öncesine ilişkin olduğu düşünülen ve “Pesse kanosu” olarak bilinen bu tekne 1955’te Pesse Köyü yakınlarında yol imal çalışması sırasında bir çiftçi tarafından bulundu. Kano, avcı toplayıcı toplulukların doğal ortamlarında oluşan değişikliklere sağladıkları ahengi simgelemekteydi.
Bununla birlikte, bilim beşerlerine deniz ulaşımında sanıldığından daha gerilere gittiğini düşündüren birtakım ispatlar da bulunuyor. Örneğin 50 bin yıl evvel Güneydoğu Asya’dan bir küme avcı-toplayıcının Avustralya’daki Mungo Gölü’nde ortaya çıkması bunun en bariz örneklerinden…
Deniz nakliyatının geçmişinin on binlerce yıl öncesine ulaşması nedeniyle uzmanlar, okyanusların ve denizlerin yüz binlerce gemi enkazına konut sahipliği yaptığını düşünüyor. Enkazlar ortasında ticari gemileri, savaş gemileri, lüks tekneler ve balıkçı tekneleri bulunuyor. Bunlar ortasında Titanic başta olmak üzere, kıssalarıyla bilinen ünlü batıklar da var.
Gemilerden çıkan ve arkeoloji dünyasında büyük ses getiren eserler de dünyanın çeşitli müzelerinde sergileniyor.
İspanyol San Jose kalyonu Kolombiya karasularında 950 metre derinlikte bulundu.
DENİZLER ALTINDA GÖMÜLÜ 17 MİLYAR DOLAR
Teknolojinin gelişimi ile batıklara erişmek eskisine nazaran daha kolay olsa da, coğrafik zorluklar nedeniyle birtakım gemi enkazları hala ulaşılmaz durumda. Henüz keşfedilmemiş enkazlar yalnızca insanların yaşayış biçimlerine ilişkin antropolojik ipuçları sunmuyor, tıpkı vakitte büyük zenginlikleri de barındırıyor.
Örneğin 8 Haziran 1708 günü saat 19:00 sularında, Kolombiya açıklarında güçlü bir patlama yaşandığı kayıtlara geçti.
Geçtiğimiz yıl ambarları ağzına kadar altın dolu olan İspanyol San Jose kalyonunun enkazı 950 metre derinlikte görüntülendi. İspanyol hazine filosunun amiral gemisi olan San Jose’nin, İngilizler tarafından batırıldığı biliniyor.
17 milyar dolar kıymetinde altın, gümüş, zümrüt ve madeni para taşıyan gemi 307 yıl sonra bulundu. Fakat içindeki miras nedeniyle İspanya ve Kolombiya ortasında diplomatik tansiyona yol açtı. İspanya, hazinenin İspanyol gemisinde olduğu için kendilerine ilişkin olduğunu savunuyor. Kolombiya devleti ise İspanyolların yerli halkı pahalı unsurları çıkarmaya zorladığını lisana getirerek hazinenin kendilerine teslim edilmesini istiyor.
Kolombiya donanması tarafından bulunan gemi batığının yeri yağmalanma korkusu nedeniyle “devlet sırrı” ilan edilmiş durumda.
2014 yılında Karadeniz’in tabanında Osmanlı ve Bizans İmparatorlukları’na ilişkin denizcilik tarihini değiştirebilecek kadar kıymetli 44 gemi bulundu. İngiltere’deki Southampton Üniversitesi’ne bağlı ‘Karadeniz Deniz Arkeolojisi Projesi’ isimli küme Karadeniz’in 1000 ila 1800 metre derinliklerindeki gemileri gün yüzüne çıkardı. Araştırma grubunun başındaki Jon Adams, buluşun deniz ticaret tarihini değiştireceğini açıklamıştı. Fotoğraf: Alamy
DÜNYANIN EN DERİNDEKİ GEMİ BATIĞI
Günümüzde gelişkin sonar sistemleri sayesinde deniz tabanını taramak mümkün. Bilhassa savaş gemilerinin tespiti için çağdaş kamera sistemlerine ve sonar teknolojisine sıklıkla başvuruluyor. Gelinen noktada derin su çukurlarında dahi araştırma yapabilen uzmanlar, 2019 yılında ABD ordusuna ilişkin olan ve bu kadar yıldır ulaşılamayan USS Johnston destroyerine ulaşmayı başardı.
Batı Pasifik’te Filipinler’e bağlı Mariana Adaları’nın 200 kilometre kadar doğusunda yer alan Mariana Çukuru’nun 6 km derinliğinde yatan ve “dünyanın en derindeki gemi batığı” olduğu düşünülen gemi, gelişmiş teknolojik ekipmanlar sayesinde ortaya çıkarıldı.
Bu yılın başlarında ise bilim insanları, Atlantik Okyanusu tabanındaki batık üzerinde yapılan araştırmalara dayanarak Titanic’in üç boyutlu dijital bir ikizini inşa etti.
ARAŞTIRMACILAR YOLCU GEMİSİ WARATAH’IN PEŞİNDE
Sonar ve GPS teknolojisinin günden güne gelişmesiyle, bir vakitler imkansızmış üzere görünen gemi batıklarının bulunması çok daha kolay hale geldi. Bugün araştırmacılar, sıklıkla Titanic’le karşılaştırılan devasa yolcu gemisi Waratah’ın izini sürüyor.
Gemi 26 Temmuz 1909’da 211 yolcusuyla Durban’dan Cape Town’a yelken açmış ve sonra ortadan kaybolmuştu. Geminin neden ya da tam olarak nerede battığı hala bilinmiyor.
Geminin kalıntılarını aramak için son yıllarda en az dokuz sefer icra edilse de hiçbir ize rastlanmadı. Bundan sonra ne olacağı da meçhul fakat kesin olan tek bir şey var; o da bunu öğrenmenin uzun sürmeyecek olması…
BBC Future’da yayımlanan, “How many shipwrecks are there in the world’s oceans?” başlıklı yazıdan derlenmiştir.