Dost ve Dostluk kavramı tanımlamaya sığmayacak derecede büyük bir mevkide duruyor. Hayatın içinde bir kavram olmasına karşın, hayata ve beşere dair tüm münasebetler yumağına dâhil olan dostluk kavramı ne derece gerçek? Kişi evvel kendine dost mu, hakikatinin ne derece farkında? Okuluna, eşine, yol arkadaşına, yöneticisine, işine vb. ne derecede dost? Tüm bunlar dostluğu manaya gayretinde soracağımız hakikatli sorularla manasına bulacak. Dost ve Dostluk kavramlarını hiç de alışık olmadığımız zaviyeden kıymetlendiren Dostluk İdeolojisi (Pan yayınları, 2022, 198 s.) kitabı işte bu alakalar yumağına ayna tutarak bizi bildiğimizi sandığımız fakat pek de üzerinde düşünmediğimiz “Dostluk” kavramı ile yüzleştiriyor.
ERDEME DAYALI GÜZELLER ORTASINDA DOSTLUK
Kitabın muharriri Kenan Göçer’in alanı iktisat olmasına karşın güç ve çetrefilli bir bahiste farklı ilim kollarıyla mukayeseli olarak mevzuyu anlamaya ve anlatmaya çalışıyor. Müellif, çalışmasını ne salt bir dostluk denemesi, ne de salt bir dostluk incelemesi olarak nitelerken yaptığının deneme-inceleme metni olarak görülebileceğini tabir ediyor. Müellif, dostlukla ilişkilendirdiği tüm kavramları da izonomik bir yaklaşımla değerlendirirken metinleri disiplinlerarası bir tabanda karşılaştırıyor.
Yazarın ideoloji, metafizik, mistik niyet imkânlarını kullanarak dostlukla bir ortada olması ya da olmaması gereken kavramları bir ortaya getirerek değerlendirdiği kitapta Dostluk ve İktisat, Dostluk ve İdeoloji, Dostluk ve Yol Yürüme, Dostluk ve İzonomi, Dost versus Tüccar, Dostluk ve Tıp, Dostluk ve Etik, Dostluk ve Siyaset, Dostluk ve Umut, Dostluk ve Üretim, Dostluk, Kendilik ve Yaratı, Dostluk ve Tabiat başlıkları yer alıyor. Birbirinden farklı bu kadar alan, mevzu ve disiplinin dostlukla ilgisi nedir demeyin. Dostluğun bu kadar çok boyutlu, içkin ve aşkın cephelerinin olduğunu okuyarak anlıyorsunuz.
Aslında her tanımlamanın ölçüp, biçme olduğunun farkında olan muharrir “Çölde bir vaha, ovada bir söğüt gölgesi, yabancısı olduğumuz yerde bir tanıdık, çatısız kaldığımız anda meskenini açan bir yüz, dar gününde uzanan bir eldir, dost…” s.21 halinde dostu tanımlıyor ancak sonunda da diyor ki “bir şey için dostluk” Yani? “İhtiyaç giderildiğinde, dostluğun münasebeti de kalmayacak demektir bu.” (s.22) Dostluğun başlaması için elbette bir şeye muhtaçlık var lakin dostluğun devamı somut bir karşılığa, menfaate dayanmamalı. Muharrir bunu lisana getiriyor.
Kitabın ilerleyen sayfalarında müellif dostluk derken hangi dostluğu kastettiği beyan ediyor: Faydalıya dayalı menfaat dostluğu ve beğenilen olana dayalı haz/cinsellik dostluğu değil, Aristotales üzere fazilete dayalı güzeller ortasındaki dostluğu…
PEKİ NEDİR İZONOMİ
Yazarın yapıtını üzerine inşa etmeye çalıştığı temeli İyonya (M.Ö. 568-541) medeniyetinde atılmış “İzonomi”, kimsenin kimseyi yönetemediği bir hayat biçimi ya da konjonktür ve coğrafik koşulların makul bir tarihte kesişimiyle mümkün olabilen bir tertibi tabir ediyor. Bunun fikir değil yaşanmışlık olduğunu tabir eden müellif, özgürlük ve eşitliğin birebir anda mümkünlüğünü göstermiş İyonya medeniyetine vurgu yapıyor. İyonya’da ortaya konan bağlarında yöneten yönetilen ilgiler olmayıp, bireyler ortası birebir bağlar olduğuna değinen muharrir aslında izonomiye dayalı sistemde çoğunluğun değil, bireyin karşılıklı etkileşiminin olduğunu belirtiyor.
İnsanın hayatla kurduğu irtibat, mülkiyet bağları, yönetme/yönetilme münasebeti izonomi temelinde neye/neyle dost olduğuna bağlı. Zira dostluk ilgisinde kurulan istikrar yani izonomi mutlak bildiğimiz manada bir istikrar değildir. Her an, her münasebet kurulduğunda tekrar kurulan bir istikrar kastedilmektedir. Muharririn da tabiriyle “denge bozulduğu ve tekrar kurulduğu için de mutlak müspetlik barındırmaz. Dostluğun hoşluğu, alakanın negatiflik barındırmasında yatar. Fikir ayrılığı çıktığında onu tekrar kurma, fikirden ödün verme sayesinde mi yoksa dostla farklı görüşte olma riskini göze alma cüretinden mi kaynaklanır? Şayet dost için fikrini gizleme formunda devam edecekse ilgi, bu bir uyumculuk olacaktır. Ya da fikir ayrılığına karşın dostla birlikteliği sürdürmede tarafların müsamaha kapasitesi tesirli olacaktır.” (s.80) Hudutları belli, derinliği ölçülmüş bir deniz değil dostluk. Sonları muhakkak ve keskin, derinliği ölçülmüş olan yerin dostluk vadisi ya da denizi değil öbür bir alakalar yumağı olduğu aşikâr.
Yazarın kitabını kurguladığı faziletler üzerine inşa edilmiş dostluk sıkıntısında can alıcı soruyu sorar: “Sadakat unsura mi, dosta mı?” Dostlukların turnusol görevi gördüğü yer de bu olsa gerek. Menfaatin, alacak verecek münasebetlerinin belirleyici olduğu yerde dostluk meydanı terk eder. Çünkü müellifin da belirttiği menfaatler çatışmadığı sürece dostluklar devam edeceği üzere faziletli beşerler birbirlerini tanımasalar da dostturlar. Pekala fazilet nedir? Antisthenes’e nazaran “insandan alınamayan bir silahtır”. Bu da demektir ki fazilet; unsur ile dostluğun tıpkı bireyde olması demektir. Muharririn başından beri yapıtın kurmaya çalıştığı örgü burada netlik kazanmaktadır: “Dolayısıyla, faziletliler ortasındaki dostlukta taraflar birebir anda hem unsura hem de dosta sadık kalmış olurlar. Kıymetli beşerler ise aslında dosttur. Bu nedenle sadakat unsura mi, dosta mı sorusu faziletliler için değil, gündelik beşerler ya da menfaat gayeli dostluk kuranlar için geçerlidir.” (s.81)
Yazar, kitabın sonuna yalnızca okurun niyet ve hissiyatını kullanarak kaleme almasını istediği “Dostluk ve Doğa” başlığını bırakmış. Kitabın seyri boyunca pek çok şeyin yerli yerince oturduğunu gördüğünüzde dost/dostluk/doğa kavramlarını anlamlandırırken, dostluğun tabiatını da kavramış olacaksınız.