Bugün açıklanan TÜİK TÜFE verisiyle Türkiye’de enflasyon düşüş sürecinde olduğu görüldü. Pekala bu enflasyon bu kadar kolay düşen bir şeyse neden ABD, Avrupa’da hala iktisat otoriteleri sıfırlı faiz düzeylerden rahatlarını bozarak faiz artırıyorlar? Türkiye’de neden ekonomistler ‘düştü lakin baz etkisi’ minvalinde matematik ve Eco101 dersi vermeye çalışıyorlar?
TÜİK, 2021 yılı son aylarında başlayan kurdaki tırmanışla o yıl sonundaki enflasyon oranlarıyla gündemi çok meşgul etmişti. 2022 yılı geçti TÜİK’in lideri ve çalışanları harici gündemi meşgul etmesinde bir şey değişmedi.
Görevden alınmadan evvel devrin TÜİK Lideri Sait Erdal Dinçer, enflasyon datalarıyla ilgili birçok açıklama yapmıştı. Yerine gelen Erhan Çetinkaya, kendisinden evvelki iki liderden farklı olarak misyonda 1 yılını doldurdu. Bu süreçte kurum içi değişikliklerin sıklıkla olduğu Resmi Gazete’den görüldü. Datalarda de kimi değişiklikler yapıldı.
Türkiye’de enflasyon ekim ayında yüzde 85,51 oranına yükselerek yalnızca yılın değil son 20 yılın da tepesinde gerçekleşti.
2005-2022 ortasında Ocak aylarında TÜFE’nin aylık artış oranı ortalaması yüzde 1,75 olurken, 2023 Ocak ayı enflasyonu yüzde 6,65 oldu.
O vakit yıllık enflasyon nasıl geriledi? Madem hissettiğimiz enflasyonu yaşayamıyoruz, yaşadığımız enflasyonu nasıl hissediyoruz ona bakalım.
Baz tesirini bir çok uzman anlattı fakat bir kez daha üstünden geçelim; baz tesiri demek tarif olarak kıstas için bir başlangıç noktası alarak ölçüm yapmak demek.
Şu periyot ölçtüğümüz enflasyonun aslında kimi 2003 yılı ve yıllık ölçüyoruz. Yani 2003 yılı ‘100’ alınarak başlanan enflasyon -ki burada TÜFE yani Tüketici Fiyat Endeksi- ‘endeks’ üzerinden ölçüm yapılıyor. Endeks bu ay 1.203,48 oldu. 2022 Ocak ayında 763,23 olurken, 2021 Ocak ayındaysa 513,30 oluyor. Yüzdeleri de buna nazaran hesaplıyoruz. Geçen yılın birebir ayına nazaran enflasyon Ocak 2023’te yüzde 57,68 artmış.
12 aylık ortalamalara baktığımızda -yüzde 25 ile sınırlanmasaydı kira artırımları bu orana nazaran yapılacaktı ki o da bir döngü yaratacaktı- yüzde 72,45 oranında bir enflasyon görünüyor.
Geçen aya nazaran de enflasyon yani genel fiyatların artış suratı yüzde 6,65 olmuş. Ortalamalara nazaran yüksek olan bu aylık enflasyonla nasıl bir muvaffakiyet kıssası yazıyoruz? ‘Baz etkisiyle’ düşüş nerede başladı? Kasım 2022’de. Kasım 2021’e dönelim o vakit. Kasım ayı 2021 enflasyon yüzde 3,51 büyüktür 2022 yüzde 2,88, Aralık ayı 2021 yüzde 13,58 büyüktür 2022 yüzde 1,18 ve 2022 Ocak yüzde 11,10 büyüktür 2023 Ocak yüzde 6,65 olunca gerileme de oluyor. Gelecek ay 2022’nin Şubat ayındaki yüzde 4,81’in altında kalındığı sürece bu düşüş devam edecek. Kolay matematik üzere düşünürsek 100’den 11,10’u çıkarır 6,65 eklerseniz daha küçük bir sayı elde edersiniz.
Gelelim yaşadığımız enflasyonu hissetme kısmına; geçen yıl tepe neydi? Ekim ayındaki yüzde 85,51 düşüş buradan başladığı için buraya döndük. Diyelim ki 2021 Ekim ayında 100 TL olan bir eser.
2022 Ekim’de 185,51 TL olmuş diyelim.
Başladık düşmeye kasım aylık yüzde 2,88 artarsa bu eser 190,85 TL olur, aralıkta da yüzde 1,88 aylık artışla (64,27’ye düşen enflasyonla yani) 194,44 oldu fiyatı.
Geldik ocak ayın yüzde 6,65 daha artınca ne oldu? 207,37 TL oldu.
185 liradan 207 lira olan eser enflasyon yüzde 85’ten 57’ye düşerken oldu. Dolar değişmiyor, enflasyon düşüyor nasıl bu fiyatlar artıyor? sorusunun da karşılığının temeli burada lakin bu en kolaylaştırılmış hali. İşin içinde daha üfe’ler var, maliyetler var, endeksler neler neler var.
Yıllık olmayıp birkaç yıllık artışta endeks üzerinden aslında daha açık görebiliyoruz. 2005 Ocak’ta 100 TL olan bir eser 2015 Ocak’ta (TÜFE endeks üzerinden) 228,75 TL olurken, 2015 Ocak’ta 100 TL olan bir eser 2023 Ocak’ta 480,52 olmuş.
2015 öncesi 10 yılda fiyatlar yüzde 118,75, 2015 sonra 8 yılda yüzde 380,52 oranında artmış.
Hep bu türlü yükselecek mi bu fiyatlar pekala?
Yükseliş suratı düştüğünde lakin burada kilit nokta baz tesirinin bir yerden sonra hayat pahalılığı ve kemikleşmiş bir enflasyonda etki etmeyeceği oluyor. Emek odaklı bir iktisat siyaseti izlendiği takdirde de bir müddet sonra maaş ya da gelir artış suratı enflasyonu yakalamaya başlayacaktır.
Siz ne diyorsunuz? Ne vakit enflasyonu yakalarız? Yorumlarda buluşalım.
