Türkiye’nin jeopolitik pozisyonu yıllarca Ulusal Eğitim sisteminin temelini oluşturdu. Bu pozisyon ülkemize birçok avantaj kazandırırken, birçok dezavantajı da vardı. En büyük meselelerinden biri fay sınırları üzerinden olan bir coğrafya olmasıydı. Bu da yaşanan şiddetli sarsıntıların yıkımını idareler, siyasetçiler ve bilhassa iktidarlar için zorlaştırıyordu.
6 Şubatta 7,7 ve 7,6 büyüklüğünde 9 saat ortayla tıpkı bölgede olan iki büyük sarsıntıyla çaba ediyoruz. Zelzele arama ve kurtarma çalışmalarında enkazda yaşayan kimse olup olmadığını anlamak için grupların ‘Sesimi duyan var mı?’ diye bağırması Türkiye 24 yıl evvel sembol olmuştu.
En son 17 Ağustos 1999’da bu şiddet ve büyüklükte bir sarsıntıyla karşılaşılan Türkiye’de o periyot ile ilgili söylenenlerin ne kadarı gerçek bakmak istedik.
4. gününde olduğumuz zelzele felaketinde an prestijiyle can kaybı 17 Ağustos’u aşarak 17 bin 674 kişi oldu. İçimiz yanıyor lakin bir yandan da tüm Türkiye yardımlaşmanın tarihini yazıyor!
Bu felaketi ve de yardımlaşmayı bu ülke daha evvel de yaşadı. 17 Ağustos zelzelesinde de felaket, yardımlaşma ve şimdiki üzere bir bölünme ve tenkit bombardımanı yaşanmıştı.
Dönemin koşullarını bulunduğumuz günden kıymetlendirme konusunda yaptığımız yanlışların yanında birçok farklılıkları görmezden gelince yaşanılanların da tekerrür etmesi kaçınılmaz oluyor.
17 Ağustos 1999’da Türkiye’nin yaşadığı Gölcük Zelzelesi felaketinde birinci resmi sayılara nazaran 17 bin 480, 2010 yılında TBMM bilgilerine nazaran 18 bin 373 vatandaşımızı kaybettik. Yüz binlerce mesken ve işyeri yıkıldı. Yaklaşık 16 milyon kişi etkilendi.
Ülkeyi o periyot DSP-ANAP-MHP koalisyon hükümeti yönetiyordu. Sarsıntı gece 03:02’de olmuştu.
Sarsıntıyı hisseden bölge dışında kimsenin hiçbir şeyden sabaha kadar haberi olmadı. Yıllarca ülkeyi yönetenler o gece uyumakla, bölgeye günler sonra gitmekle suçlandı. Devletin vatandaşın yanında olmadığı sav edildi.
2023 yılında gelişmiş teknolojilerle dahi bir felaket karşısında ne kadar çaresiz olduğumuzu görebiliyoruz. Yıl 1999’du.
Cep telefonlarında bırakın interneti, cep telefonları dahi bu düzeyde yaygınlaşmamıştı. Bugünkü düzeyde bir bağlantı gücü yoktu.
Telekomünikasyon teknolojisi Türkiye hatta dünya için bile çok yeni sayılırdı.
Sabit sınırlarda da sarsıntıyla birlikte hem hasar hem de yoğunluk nedeniyle kilitlenme olmuştu. Bağlantı sekteye uğramıştı. Lakin kimi sorular yıllardır sorulmaya devam etti:
Başbakan Ecevit, öğleye kadar uyandırılamamış mıydı?
Başbakan Ecevit bölgeye günler sonra mı gitmişti?
Devlet vatandaşını yalnız mı bırakmıştı?
Başbakan Ecevit, öğleye kadar uyandırılamamış mıydı? O devir hazırlanan bir 32. Gün Mehmet Ali Birand belgeselinde şunlar söyleniyordu:
Başbakan zelzelesi çok geç öğrenmişti. Nedeni de yardımcıları başbakanı uyandırmaya kıyamamışlardı. Lakin her şey çökmüştü. İrtibat, karayolları, demiryolları, yani bölgenin altyapısı resmen açıkça çökmüştü. Ülkenin başşehrinin Marmara Bölgesi ile teması kesilmişti. Ankara karanlıkta kalmıştı. Kaynak: Youtube
Başbakan Ecevit, sabah 5:00’te uyandırıldı. Başbakan Bülent Ecevit, Nevşehir Hacıbektaş’ta 16 Ağustos 1999’da Hacı Bektaş Veli’yi Anma merasiminden Ankara’ya dönmüş ve 03:02’de uyuyordu.
Henüz uyandırılmadan evvel Başbakanlık’ta Başbakanlık Müsteşarı ve bakanlar bir kriz masası oluşturdu. Kriz masası saat 4:30’da faaliyete geçerken, Ulusal Güvenlik Konseyi Kriz Merkezi de saat 6’da çalışmaya başlamıştı.
Başbakan Ecevit, 5:00’te uyandırıldı. Saat 6:10’da Başbakanlığa gelerek durum hakkında bilgi aldı. İstanbul’da bulunan Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel’e irtibat çizgileri kesilmesi nedeniyle sabah saat 7:30’da ulaşılabildi. Kaynak: Malumatfuruş
17 Ağustos 1999 sabahında Başbakan Bülent Ecevit Ankara’da Başbakanlık’ta bir basın açıklaması yaparak zelzele bölgesiyle irtibat kurulamadığını duyurmuş ve her vilayette kriz masası oluşturulduğunu belirtmişti. Ecevit yaptığı açıklama sonrasında zelzele bölgesine giderek tıpkı gün incelemelerini yapmıştı.
Türkiye’ye zelzele şuuru kazandıran bu zelzeleyle hayatımıza giren artçı, hasarlı binalar, panik halleri mevzularında ihtarda da bulunarak Kandilli Rasathanesi müdür merhum Ahmet Mete Işıkara’nın tekliflerini de iletmişti.
Akabinde de birebir gün gittiği sarsıntı bölgesinde Bülent Ecevit, bağlantı altyapısının çökmesi nedeniyle bölgedeki yardım uyumu için direktiflerini TRT canlı yayınında veriyordu.
İş makinalarını bölgeye çağırırken, uzmanları da çağırıyordu. En kıymetlisi de naif bir lisanla halkın kendilerini sitemlerini anlatmasıydı:
Zayiat çok büyük. Artık kurtarma kıymetli olan tabi vatandaşlarımız duygusal olarak duygusal bir haklılık içinde. Diyorlar ki biz can varlıklarımızın sevdiklerimizin seslerini duyuyoruz enkaz altında.
Başbakan Ecevit, sonraki devirde bir basın toplantısında sarsıntı konusunda gazetecilerin yazılı sorduğu “devletin bölgede yetersiz kaldığına yönelik” sorusuna devlet adamı üslubu hakkında ders verir nitelikte bir karşılık vermiştir.
17 Ağustos ve 12 Kasım zelzeleleri, ülkemizde, dünyada insanlık dayanışmasına kıymetli birer vesile olmuştur. Türk Silahlı Kuvvetleri, tüm kamu kuruluşları, STK’lar, özel kesim, işbirliğiyle devletimiz de büyüklüğünü ve gücünü kanıtlamıştır. Sarsıntıların büyüklüğü, genişliği ve nüfus yoğunluğuna rağmen problemlerin tahlili değerli olmuştur.
Yurttaşlarımız, büyük acılar yaşamışlardır. Onlar istek, dilek ve yakınmalarını lisana getireceklerdir. Devletimiz ve hükümetimiz de bugüne kadar olduğu üzere bundan bu türlü de tüm imkanlarıyla yurttaşlarımıza hizmet edecektir.
Bugüne kadar böylesine büyük bir afetle karşılaşmayan ülkemizin, devlet ve vatandaş olarak yaptığı çalışmalar dünya ülkeleri tarafından da takdirle karşılanmış ve bu durum milletlerarası tüm toplantılarda lisana getirilmiştir.
Bu içerikte günümüzde 23 yıl evvelki bir felaketten bahsedilirken, kaynak olarak alınan 32. Gün ve Can Dündar belgesellerini de izlemek isterseniz aşağıya ekledik. Fakat uyarmak isteriz: 23 yıl evvelki bağlantı kuralları günümüzdeki üzere değildi. Ve tekrar bir ihtar olarak görüntülerde göreceğiniz imajlar rahatsız edici ve tetikleyici olabilir. Lakin son olarak da kıymetli olanın sarsıntılardan kurtarılan canlar ya da enkaz kaldırma çalışmaları yerine, sarsıntıda enkaza dönüşmeyecek bir Türkiye inşa edebiliriz. Son Kahramanmaraş zelzelesiyle, 23 yıldır süren umudumuzu tekrar edelim.
Gölcük Zelzelesi | 17 Ağustos 1999 | 32.Gün Arşivi
O Gün | 10. Kısım | Zelzele Gecesi – 17 Ağustos 1999 | Can Dündar