Fas ile İspanya arasındaki gerilim yeniden tırmanacak mı?

İspanya basınında 25 Kasım’da yayımlanan haberlere göre, Madrid yönetimi, idaresindeki Caferiyye Adaları açıklarında balık çiftliği kuran Fas’a protesto notası verdi.

İspanya’nın sergilediği bu tutum, Fas’ın kıyılarına yakın Akdeniz’de yer alan Caferiyye Adaları üzerindeki Madrid idaresini “işgal” görmesiyle, söz konusu balık çiftliğini kurmasına tepki olarak algılandı.

Fas Meclisi, 22 Ocak 2020’de İspanya’da idaresinde olan Atlantik Okyanusu’ndaki Kanarya Adaları yakınlarını da içeren “deniz sınırlarını belirleyecek” taslağı onaylamıştı.

– İKİ ÜLKE ARASINDAKİ GERGİNLİK

Fas-İspanya ilişkileri, Batı Sahra meselesinden dolayı son dönemlerde ciddi gerginliklere sahne oldu.

Rabat yönetimi, “savaş suçu işlemekle” suçladığı Polisario Cephesi Genel Sekreteri İbrahim Gali’nin, yakalandığı Kovid-19’dan dolayı tedavi görmesi için 22 Nisan’da gizlice İspanya’ya götürülmesine sert tepki gösterdi.

Gali’nin İspanya’ya gidişi ve ardından Fas’tan İspanya’ya doğru düzensiz göçmen akını, iki ülke arasında tansiyonun daha da yükselmesine yol açtı.

İspanya Başbakanı Pedro Sanchez’in temmuz ayında Dışişleri Bakanı Arancha Gonzalez Laya’nın yerine Manuel Albares Bueno’yu ataması ise Fas ile diplomatik ilişkileri düzeltme adımı olarak her ikinin ülkenin basınında yer buldu.

Fas Kralı 6. Muhammed de 20 Ağustos’ta yaptığı bir televizyon konuşmasında, ülkesinin İspanya ile bambaşka bir döneme girmeyi beklediklerini söyledi.

Ancak İspanya’nın El Pais gazetesinin, 25 Kasım 2021 tarihinde diplomatik kaynaklara dayandırdığı haberinde, Madrid hükümetinin Fas ile diplomatik krizi sonlandırmak üzere sarf ettiği yoğun çabalara rağmen krizinin hala tümüyle çözülmediğine işaret edildi.

Haberde sözlerine yer verilen Dışişleri Bakanı Bueno da Fas’ın balık çiftliğine işaret ederek “Olanlar (balık çiftliği) İspanya karasularına yönelik yasa dışı bir işgaldir.” ifadelerini kullandı.

El Pais gazetesi ayrıca, İspanya Ulaştırma Bakanlığının söz konusu balık çiftliği için deniz kafeslerini ithal ve monte eden “Morenot” isimli İspanyol firması hakkında soruşturma başlattığını aktardı.

Caferiyye Adaları yakınında Fas’ın inşa ettiği balık çiftliği ve İspanya’nın tepkisine ilişkin AA’ya konuşan Faslı analist ve akademisyenlerin bazıları konunun İspanya basınında abartıldığını savunurken bazıları ise konuyu iki ülke arasındaki sınır anlaşmazlığına bağlıyor.

– KONU ABARTILMAYA ÇALIŞILIYOR

Abdulmalik es-Saidi Üniversitesi’nin Titvan yerleşkesindeki Hukuk, Ekonomi ve Sosyal Bilimler Fakültesi Dekanı Dr. Muhammed El-Umrani Buhubza, bu durumun hem Fas’ı hem de İspanya’yı ilgilendiren bir konu olduğu ve her iki ülkede de kamuoyunda yankı uyandırdığını söyledi.

Deniz sınırları başta olmak üzere bugüne kadar çözüme kavuşturulamayan konuların gittikçe önem kazandığına işaret eden Buhubza, “Caferiyye Adaları yakınında Fas’ın inşa ettiği balık çiftliğine İspanya’dan gelen tepkiyi abartılı şekilde büyütmeye çalışanlar oldu. Ancak Fas, kimseyi kışkırtmak istemediği gibi ateşe benzin dökmek de istemiyor.” dedi.

Balık çiftliğinin kurulduğu suların Fas kara sularında olması hasebiyle bunun ekonomik bir faaliyetten öte olmadığını savunan Buhubza, dolayısıyla Caferiyye Adaları yakınlarındaki balık çiftliğinin tıpkı Kanarya Adaları açıklarında kara suları sınırını belirleme adımı gibi ciddi bir sorun teşkil etmediğini ifade etti.

Bunun kamuoyunda yankı uyandıran bir konu olduğu ve İspanya basınının da Madrid makamlarından daha fazla konuyu deşmeye çalıştığına işaret eden Buhubza, bölgede çok sayıda balık çiftlikleri olduğu ve bunun gayet doğal bir gelişme olduğunu söyledi.

– DURUMUN ÇÖZÜMÜ

Fas’taki Sidi Muahmmed bin Abdullah Üniversitesi’nde Uluslararası İlişkiler Profesörü Halid Yayamut ise “Caferiyye Adaları yakınlarındaki balık çiftliği anlaşmazlığı, daha önce karasuları sınırlarının çizilmesi çerçevesinde doğan anlaşmazlıkla doğrudan bağlantılı.” dedi.

Fas’ın kara suları sınırlarını 1982’deki uluslararası anlaşmaya göre belirlediğinde bunun (anlaşmazlığın olduğu) kuzey ve güney (kıyılarını) kapsadığını anımsatan Yayamut, “İspanya, kuzey ve güneydeki karasuları sınırlarının çizilmesini istemiyor. Bu nedenle Rabat’ın, çiftliklerin kurulması ya da bilimsel bazı faaliyetlerle kuzeydeki durumun çözümü için girişimlerde bulunması gerekiyordu.” diye konuştu.

Yayamut, Fas’ın “sınırların çizilmesinden kaçış olmadığını” söyleyen diplomatik dille kuzeyde olduğu gibi güney kıyılarında da faaliyet içerisinde olduğunun fark edildiğini belirtti.

Öte yandan Yaymut, İspanya’nın Caferiyye Adaları yakınlarındaki balık çiftliğine karşı yaklaşımının, sınırların çizilmesiyle ilgili daha önceki tutumunu teyidinden başka bir şey olmadığını söyledi.

– SINIRLARIN BELİRLENMESİ

Fas parlamentosunun alt kanadı Temsilciler Meclisi, 22 Ocak 2020’de ülkenin deniz sınırını Atlas Okyanusu’ndaki Kanarya Adalarına mücavir bölgeler ile Batı Sahra’yı kapsayacak şekilde genişleten yasa tasarısını onayladı. İspanya, kara suları sınırını belirlemesinin ortak bir anlaşma çerçevesinde yapılması gerektiğini açıkladı.

Bazıları, Madrid’in bu tepkisinin Fas kıyılarının birkaç kilometre uzağında keşfedilen, belirlenen sınırlar içerisinde kalan ve İspanya’nın iştahını kabartabilecek ölçüde büyük miktarda değerli madenler içeren volkanik Tropic Deniz Dağıyla ilgili olabileceğini ifade etti.

Medyada yer alan bazı haberlere göre, deniz seviyesinin yaklaşık bin metre altında bulunan dağ, zengin mineral, gaz ve doğal kaynak rezervleri içeriyor.

Bu kaynaklar arasında elektrikli otomobil bataryaları, güneş panelleri ve akıllı telefonların üretiminde kullanılan tellür, kobalt, nikel, kurşun, vanadyum ve lityum elementleri yer alıyor.

Dünyadaki tellür rezervlerinin yaklaşık yüzde 10’unun yer aldığı kaydedilen dağda ayrıca 270 milyondan fazla elektrikli otomobil üretmeye yetecek kadar kobalt rezervini içerdiği tahmin ediliyor.

Fas kara sularını şekillendiren yasa, Fas kıyılarında genişliği 200 deniz mili mesafedeki münhasır ekonomik bölgeyi belirliyor.

Rabat yönetimi, deniz sınırlarını çizerek “toprak bütünlüğü ve deniz alanı üzerindeki egemenliği sorununun kanunla çözüldüğünü gerçekçi bir şekilde teyit etmek için deniz alanı üzerindeki tam egemenliğini genişlettiğini ifade ediyor.