Getty ImagesMersin’de inşası devam eden Akkuyu Nükleer Güç (ANG) Santrali’nde Rusya tarafı Türkiye’den IC İçtaş şirketiyle mühendislik, satın alma ve inşaat mutabakatını 26 Temmuz’da iptal etti.
Şirketin 30 Temmuz’da üç Rus ortak tarafından kurulan TSM Güç isimli şirketle devam edeceğini açıklaması Soçi’deki Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin görüşmesi öncesinde dikkatleri projeye çevirdi.
Pazartesi günü bir açıklama yayımlayan IC İçtaş kararın Türk şirketlerini proje idaresinden uzaklaştırma gayesi taşıdığını söyledi.
Bunun akabinde Güç ve Natürel Kaynaklar Bakanlığı, Akkuyu Nükleer Güç Santrali (NGS) ve yüklenici Titan 2-IC İçtaş konsorsiyumu ortasındaki ihtilafın tahlili için gerekli teşebbüslerde bulunulduğunu duyurdu.
“Türkiye’nin en büyük projesi” olarak nitelendirilen ANG Santrali’ndeki ihtilafla ilgili Bakanlık açıklamasında şu tabirler kullanıldı:
“Bu süreçte Bakanlığımız tarafların ortasındaki ihtilafın tahlili için gerekli teşebbüslerde bulunmuştur. Önceliğimiz, projenin başından bu yana inşaat alanında hizmet veren bütün yüklenicilerin ve çalışanların aleyhine bir mağduriyet oluşmaması ve projenin vaktinde devreye alınmasıdır. Daha evvel olduğu üzere, tekrar bu çerçevede teşebbüslerimiz problemlerin tahlili için devam etmektedir. Taraflara da bu türlü bir projede daha sağduyulu ve yapan bir vazife düştüğünü bir sefer daha hatırlatmak isteriz.”
Fesih kararının akabinde IC İçtaş, fesih teşebbüsünün memleketler arası hukuka ve Türkiye Cumhuriyeti Hukuku’na alışılmamış olduğu belirtti ve “projenin idare takımlarında yer alan 3 bine yakın Türk çalışanı ve bu takımın idaresinde çalışan yüzde 93’ü Türk 25 bin kişilik” çalışan takımının “tasfiye edildiğini” söyledi.
Şirket bu teşebbüsü “Türk şirketlerini yalnızca standart inşaat işleri yapan alt taşeron düzeyine indirgemeye çalışmak” olarak nitelendirdi.
LONDRA TAHKİMİNE GİDECEK
Firma kararı Londra Tahkim Mahkemesi’ne götüreceğini de açıkladı.
Akkuyu Nükleer AŞ Genel Müdürü Anastasia Zoteeva 1 Ağustos’ta yaptığı açıklamada Titan 2-IC İçtaş Anonim Şirketi’ni değiştirmeye karar verdiklerini hatırlattı ve şu sözleri kullandı:
“Sahada çalışan Türk yüklenicilerimiz dahil olmak üzere mevcut tüm Türk taşeronlarımızın mukaveleleri, şu an prestijiyle ya tekrar imzalanmış ya da en yakın vakitte tekrar imzalanacaktır.
“Projedeki tüm Türk taşeronlarımızla görüştük ve hepsi de bizimle çalışmayı kabul etti. Şu andan itibaren daha ağır çalışmamız gerekecek. Türk yüklenici şirketlerimizle uzun müddettir, itimada dayalı yanlışsız bir bağ sürdürüyoruz. Ben tüm taşeronlarımıza yürekten inanıyorum ve onları her vakit gönülden destekliyorum.”
Getty ImagesNEDEN FESHEDİLDİ?
Rosatom, muahedenin feshiyle ilgili resmi bir açıklama yayımlamadı.
Bloomberg’e konuşan Rosatom kararın, bundan sonraki sürecin “inşaat ve suram konusunda gerekli kaliteyi sağlayacak nükleer üretim alanında uzman maharetleri gerektirmesi” nedeniyle verildiğini söyledi.
IC İçtaş tarafından yapılan yazılı açıklamada kontratın feshiyle Türk şirketlerinin varlığının azaltılması maksadını taşıdığını tez edildi. Açıklamada şu tabirler yer aldı:
“Akkuyu Nükleer A.Ş. Cumhuriyet tarihinin tek kalemdeki en büyük yatırım mukavelesini feshetme teşebbüsüyle Proje’deki Türk paydaşlığını ortadan kaldırma sonucunu oluşturmakta ve Proje genel yüklenicisi olarak büsbütün Rus menşeili öteki bir şirketi tayin etme istikametinde adımlar atmaktadır. Kelam konusu fesih teşebbüsündeki temel gayenin, Proje’nin idaresindeki Türk şirketlerinin varlığını azaltmak ve taşeron düzeyine indirgemek olduğu açıktır.”
CHP Mersin Milletvekili Alpay Antmen ise Twitter’dan yaptığı açıklamada, Akkuyu Nükleer AŞ’nin IC İçtaş’ın iş güvenliğini sağlamaması ve mukaveleye karşıt davranması nedeniyle iptal edildiğini sav etti.
Antmen şu sözleri kullandı:
“Titan-2 IC İçtaş A.Ş.’nin birçok sefer uyarıldığını ve iş güvenliği tedbirleri alması konusunda ihtar gönderildiğini tabir eden Akkuyu Nükleer A.Ş., iş güvenliğine ait tedbir alınmadığını ve bu sebeple personel vefatlarına sebep olan kazalar yaşandığını söyledi.
“Sözleşme uyarınca sırf inşaat işlerinde kullanılması gereken avansların, Akkuyu NGS inşaatı hariç bir yere gönderilmiş. 59 milyon 428 bin TL adapsız bir biçimde harcanmış.”
4- Sözleşme feshi sebebiyle, Titan-2 IC İçtaş A.Ş.’nin toplam 10 milyar 740 milyon TL koşulsuz ödeme yapması gerekecek. Bu firma Tayyip Erdoğan'a çok yakın bir iş insanına ait. Bu inşaatı tamamen durdurun. Yoksa Türkiye her an patlayabilecek bir atom bombasıyla yaşayacak!
— Av. Alpay ANTMEN (@avantmen33) July 29, 2022
‘PUTİN 1-0 ÖNDE BAŞLADI’
Gazeteci Murat Uzman Putin’in Akkuyu atağıyla ilgili olarak, “Erdoğan’ın elindeki kozlardan birini resmen gasp etti ve Soçi görüşmesine 1-0 önde başladı” yorumunu yaptı.
Yetkin kelamlarına şu biçimde devam etti:
“Daha değerlisi, Putin 2007’de kuruluşunu kendi yaptığı Rus devlet atom gücü şirketi Rosatom’un Akkuyu’nun yüzde 100 sahibi ve işleticisi olduğunu Türk kamuoyuna da ilan etti.
“Hazine zordayken Erdoğan da Putin’in bu oldubittisini sineye çekmek durumunda kaldı.”
‘ROSATOM AKKUYU’DAN KURTULMAYA ÇALIŞIYOR ANCAK ALICI BULAMIYOR’
Foreign Policy Research Institute isimli niyet kuruluşundan Araştırma Yöneticisi Aaron Stein, Akkuyu ile ilgili son gelişmeleri yorumlarken, Rusya’nın Akkuyu’dan kurtulmaya çalıştığını lakin alıcı bulamadığını söyledi.
Stein Twitter hesabından şu yorumları yaptı:
“Elektrik de değerli, yani muhtemelen bir halde devlet tarafından sübvanse edilecek.”
Stein kelamlarına şöyle devam ediyor:
“Başa dönersek: Rosatom ihaleyi neden “kazandı”? Çin’den diğer teklif veren olmadığı için. Finansman, proje şirketinin ‘yerel’ bir proje şirketi aracılığıyla 20 milyar dolarlık sabit bir inşaat kontratı ödemesine bağlıydı, bu şirket de daha sonra personelliği taşeron şirketlere verecekti.
“Bu nedenle Rosatom, Türkiye’nin GSYİH büyümesi ve elektrik kullanımı hesaplamalarını kullanan modellemelere (ki bunların hiçbiri sahiden uygulanabilir değildi) dayanan makul bir elektrik satış fiyatına (20 yılda geri ödenen) 20 milyar dolar harcıyordu. Bu yalın ve net bir halde merkezi hükümetten Rosatom’a sağlanan bir sübvansiyondu.
“Çin de teklif verdi, fakat reaktör tasarımı Westinghouse tarafından lisanslanmıştı ve bu nedenle Westinghouse’un iştirakini gerektiriyordu Yeniden: Finansman. Faiz yoktu. Ve böylelikle peşinen Türkiye Rosatom’a bırakıldı. İki taraf bir muahedeye vardı ve işte sonuç.
“Rosatom %49’luk payın satışı için öteki nükleer operatörlere başvurmuştu (Fransa bir tanesiydi) — fakat finansman modelleri kuşkulu kabul edildi ve bu nedenle ilgi görmedi. Hükümete yakın bir Türk firması devreye girdi lakin bu emekçi tedariği içindi.
“Son çıkan haberlerin kimi taraflarının jeopolitik istikameti kadar Rusya’daki finansal şartlarla ilgili olduğundan şüpheleniyorum.
“Ama bunu bilemiyoruz ve ortalıkta dolaşan bu makaleler, bu projenin neden finansal açıdan gereksiz bir yük olduğunu söylemiyor ve nihayetinde 2 önderin vereceği siyasi bir kararı olduğunu söylemek bu noktayı biraz gözden kaçırıyor.
“Akkuyu’yu düşünmenin en kolay yolu: ‘Çoğunlukla Ruslar tarafından (ve Rusya’daki enstitülerde eğitilmiş Türk personelince) işletilen Rus yakıt ve Rus geri alma kararları ile Türkiye’nin güneyinde bir Rus şirketi tarafından Türk personelleriyle inşa edilen bir Rus nükleer santrali’ olduğu.
“Rus şirketi, proje aracının yarısını rastgele bir alıcı olmadan satmaya istekli ve bu Rus denetimli projenin içinde para el değiştiriyor – ve Rosatom/Rus hükümetinin çoğunlukla şeffaf olmayan imtiyazları uyarınca kontratlar dağıtılıyor.”
But we simply do not know, and these articles floating around that do not explain why this project is a financial boondoggle and, ultimately, a political decision by 2 leaders, kinda miss the point.
— Aaron Stein (@aaronstein1) August 2, 2022
BUNDAN SONRA NE OLACAK?
Akkuyu Nükleer Güç Santrali’nin 5 Ağustos’ta Soçi’de yapılacak Putin-Erdoğan görüşmesinin ana başlıklarından biri olabileceği düşünülüyor.
6,1 milyar dolarlık kredi arayışında olan Rosatom’un geçen hafta Türk devlet tahvillerine yatırım yapmayı planladığını açıklaması, görüşmeden çıkacak sonuçların bu istikamette olabileceği tarafında beklentileri beraberinde getiriyor.
Getty Images Erdoğan ve Putin 5 Ağustos’ta Soçi’de bir ortaya gelecek Bloomberg HT’ye nazaran Rosatom Türkiye’de Türk devlet tahvillerine yatırım yapmak ve sonrasında Akkuyu nükleer santrali ekipman alımı yapmak üzere yedi yıla kadar vadede 6,1 milyar dolarlık kredi sınırı arıyor.
Rus şirketin 28 Temmuz’da tedarik portalında yer alan dokümana nazaran Akkuyu Nuclear JSC, Akkuyu Nükleer Anonim Şirketi için finansal hizmet alma maksadıyla ihale yapılacağını duyurdu.
Akkuyu Nükleer AŞ Genel Müdürü Anastasia Zoteeva, santralin birinci ünitesinin gelecek yıl tamamlanacağını söyledi ve “Hedefimize, alanda çalışan ve büyük çoğunluğunun yani yüzde 80’inin Türk vatandaşı olduğu geniş Türk-Rus grubumuzun ortak gayretleriyle ulaşacağımıza inanıyoruz. Başaracağız ve Akkuyu NGS’nin birinci ünitesini 2023 yılında tamamlayacağız” bildirisini paylaştı.
ANG KONTRATI NE DİYOR?
12 Mayıs 2010’da Ankara’da imzalanan “Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Rusya Federasyonu Hükümeti Ortasında Türkiye Cumhuriyeti’nde Akkuyu Alanı’nda Bir Nükleer Güç Santralinin Tesisine ve İşletimine Dair İşbirliğine Ait Anlaşma” birebir yılın Ekim ayında onaylanarak Resmi Gazete’de yayımlandı.
Anlaşma kapsamında Proje Şirketi’nin Rus tarafınca yetkilendirilen şirketlerin direkt yahut dolaylı olarak başlangıçta yüzde 100 pay hissesine sahip olacak halde, Türkiye Cumhuriyeti kanunları ve düzenlemeleri kapsamında anonim şirket şeklinde” mutabakatın imzalanmasından sonraki üç ay içinde kurulması öngörülüyordu.
Bununla birlikte mutabakatta “Rus Tarafı, Proje Şirketi’nin başarısızlığı halinde, işbu Anlaşma’dan kaynaklanan yükümlülüklerini yerine getirmeyi temin etmek emeliyle gerekli tüm yetkinlik ve kabiliyete sahip olması öngörülen Proje Şirketi’nin halefini belirlemede tüm sorumluluğu üstlenecektir. Türk Tarafı, bunun karşılığında, yürürlükteki Türkiye Cumhuriyeti kanun ve düzenlemelerinin müsaade verdiği ölçüde, Türkiye Cumhuriyeti kanun ve düzenlemelerine uygun olarak, gerekli tüm müsaade ve lisansların vaktinde ve uygun biçimde alınmasının temini açısından gerekli tüm tedbirleri alacaktır.” tabirleri yer alıyor.
SÖZLEŞMEYE TARAF OLAN ŞİRKETLER HANGİLERİ?
Sözleşmede Proje Şirketi olarak anılan firma, bugün Akkuyu Nükleer A.Ş. olarak anılan şirket. Yaklaşık 7,2 milyar TL sermayeye sahip şirketin 5 Rus hissedarı var.
Akkuyu Nükleer AŞ internet sitesindeki bilgilere nazaran şirketin bugünkü hissedarları Rusya Federasyonu Hükümetinin ilgili kararnamesiyle yetkilendirilen şirketlerden oluşuyor.
Türkiye’deki resmi kayıtlarına Akkuyu NGS Elektrik Üretim AŞ ismiyle Aralık 2010’da kurulan şirketin 5 kurucu ortağı da Rus şirketlerdi.
Şirketin açıklamasına nazaran IC İçtaş İnşaat, Akkuyu Nükleer AŞ ile direkt hiçbir mukavelenin tarafı değil. Muahede Rus Titan-2 şirketiyle bir arada kurulmuş olan Titan 2 IC İçtaş A.Ş ve Akkuyu Nükleer AŞ. ortasında imzalandı.
Akkuyu NGS inşaat projesi, dünyada ‘Yap, İşlet, Sahip Ol’ modeliyle inşa edilen birinci NGS projesi olarak tanımlanıyor. Rosatom Devlet Kuruluşu’nun projedeki hissesi yüzde 99.2.
Projenin toplam maliyeti, yaklaşık 20 milyar doları düzeyinde.
İki hafta evvel dördüncü reaktör ünitesinin temeli atılan nükleer tesisin, 4 bin 800 megavatlık kapasiteye sahip olması amaçlanıyor.
Projenin devreye alınmasıyla Türkiye, Rosatom’a 15 yıl boyunca kilovat saat başına 12.35 dolar sent ödeyecek. Analistler bunun dünya ortalamasının 2-3 kat üzerinde olduğunu düşünüyor.
- Akkuyu Nükleer Santrali ile yeni bir boyut kazanacak Türkiye-Rusya ilişkileri
MUHALEFET FESHİ NASIL YORUMLADI?
Gazeteci Murat Uzman ile konuşan CHP Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu, fiyat garantisinin “çok yüksek” olduğunu vurguladı ve şunları aktardı:
“Dünyanın en değerli elektriğini alacağız; 15 yıl boyunca kilovatsaat başına 12,25 dolar- ki bu meblağ 15,83 dolar-sente çıkabilecek. Çok yüksek bir fiyat garantisi. Deniyor ki, artık kriz var, Avrupa’da 14 sent olacak.
“Akkuyu’ya verilen garanti 2040’a kadar sürüyor. 2040’a kadar yenilenebilir güçte büyük bir dönüşüm yaşanacak. Yenilenebilir güçte maliyetlerin daima düştüğü de bir gerçek. Bunu dahi öngöremeyen bir idare var.
“Dolayısıyla 12,35 sent üzerinden verilen garanti, yıllar içinde katlanarak artan büyük bir külfete neden olacak. Kaldı ki bugün bile kamuya ilişkin EÜAŞ santrallerinde üretilen elektrik fiyatının çok üzerinde. Şu da bir gerçek: bugün Türkiye’de elektrik maliyetinin yüksek olmasının esas nedeni iktidarın uyguladığı yanlış para siyaseti.
“Türkiye’de elektriğin yarısı ithal girdili, doğal gaz ve ithal kömür girdili santrallerde üretiliyor. Hasebiyle Türk Lirası bedel kaybettikçe elektrik üretim maliyeti de artıyor. Ve bu süreç 2040’a kadar devam edecek.”
Meral Akşener ise kararı Twitter hesabından ‘hukuksuz’ olarak nitelendirdi ve “Enerji Bakanlığını, mevzuyla ilgili ulusal sorumluluğunun şuuruyla türel yetkilerini acilen kullanmaya ve gerekirse santrali ulusallaştırmak üzere gerekli adımları atmaya davet ediyorum.” dedi.
1⃣ Teknoloji transferi ve yüksek teknolojili üretim, ülkemizin kalkınması için stratejik öneme sahip.
Ancak Akkuyu'da yapılan hukuksuz fesih işlemi, Türk şirketinin tasfiye edilerek ülkemizin nükleer enerji alanındaki gelişimini engellemek anlamına geliyor.
Bu kabul edilemez.
— Meral Akşener (@meral_aksener) August 1, 2022